Fetvaja e Ibn Sehmanit, Gylenizmi dhe dobësimi i përkatësisë identitare
Historia islame e shekullit të fundit ka qenë shpesh e ngarkuar me përçarje të brendshme, të cilat kanë ardhur jo vetëm nga presioni i jashtëm, por edhe nga një metodologji e trashëguar. Një nga nyjet më të errëta në këtë histori është fetva e Ibn Sehmanit (1912), dijetari nexhdit që i dha legjitimitet teologjik dinastisë Al Saudve për të luftuar Perandorinë Osmane dhe për të lidhur aleancë me Britaninë kundër saj.
Në këtë fetva, armiku më i madh nuk shihej si pushtuesi kolonial, por myslimani që nuk pranonte interpretimin e ngushtë të kësaj metodologjie. Osmanët kështu u konsideruan si të devijuar dhe u shpallën më të rrezikshëm se çdo fuqi perëndimore. Kështu, metoda e tekfirit u shndërrua në një mjet politik, që i lejoi Saudët të justifikonin luftën kundër tyre dhe të kërkonin ndihmën e britanikëve qoftë edhe në një mënyrë subkoshenciale Në botën islame, paqëndrueshmëria dhe përçarjet e brendshme shpesh nuk vijnë vetëm për shkak të pushtuesve apo ndikimeve të jashtme, por prej defekteve metodologjike që teoritë dhe fetvat e brendshme prodhojnë. Një nga këto defekte më të rëndë ,që ka sjellë pasoja është fetva e Ibn Sehmanit dhe trashëgimia që vijon prej saj pra një koncept i ngushtë që shpesh e prioritizon betejën me “të devijuantët myslimanë brenda korpusit të besimit” dhe e racionalizon, justifikon pajtimin me jashtmin.
Ky precedent krijoi një logjikë përçarëse: myslimani i brendshëm konsiderohej si armik më i madh se i jashtmi. Për rrjedhojë, bashkëpunimi me kolonialistin shihej si i lejueshëm, ndërsa kundërshtari mysliman shpallej “i devijuar”. Historiania Madawi al-Rasheed thekson se kjo qasje i dha Saudëve bazën ideologjike për të pushtuar Hixhazin dhe për të themeluar shtetin saudit (A History of Saudi Arabia, 2010).
Pasojat për umetin ishin të rënda, myslimanët u përçanë në “puritanë” dhe “të devijuar”, ndërsa kolonializmi evropian përfitoi nga kjo dobësi dhe mbi të gjitha ky kategorizim, qasje e gabuar në kohë dhe hapësirë. Bernard Haykel e përshkruan këtë si një traditë metodologjike që e zëvendësoi unitetin islam me një cikël të pafund tekfiri dhe luftërash të brendshme (Revival and Reform in Islam, 2003). Me formimin e shtetit saudit, ky koncept i ndarjes u institucionalizua, fetvat zyrtare, shkollat fetare, institucione kombëtare të gjitha morën formë burokratike dhe lidhje me pushtetin. Në këtë kontekst, interpretimet fetare u përdorën për të legjitimuar politika, ligje dhe pushtetin e dinastisë. Në metodologjinë e tij, “armiku më i madh” ishte myslimani që nuk pranonte interpretimin e tij, e jo kolonialisti që e sundonte tokën islame.
Al Saudët e përdorën këtë fetva si instrument politik: Për të justifikuar shkëputjen nga osmanët. Për të legalizuar marrëveshjet me britanikët në prag të Luftës së Parë Botërore. Kjo i dha atyre legjitimitet fetar, duke e kthyer luftën për pushtet në një “luftë për teuhid”.
Kjo metodë nuk ka mbetur vetëm në librat e historisë. Në shekullin XXI, gylenizmi përfaqëson një version modern të së njëjtës logjikë: "armiku i brendshëm" (qeveria turke) trajtohet si prioritet më i madh sesa sfidat e jashtme të botës islame. Mustafa Akyol e shpjegon këtë si pasojë të një “defekti të brendshëm të mendimit islam” që përqendrohet më shumë tek konflikti i brendshëm sesa tek armiqësia globale (Islam Without Extremes, 2011).
Nëse fetva e Ibn Sehmānit lejoi përçarjen për hir të pushtetit, gylenizmi shfrytëzioi këtë boshllëk të selefive shqiptarë të cilët u angazhuan së tepërmi me njeëri tjetrin sesa me rrezikun gylenist që po i hante nga brenda nëpërmjet infiltrimit, manipulimit dhe rrjeteve të fshehta. Mekanizmi është i njëjtë: Goditet aleati më i afërt, shpallet si “i devijuar”. Predikohet bindja absolute ndaj prijësve, duke u ndaluar kritika ndaj tyre (sipas pretendimit gylenistët tashmë janë prijësit).Lejohet infiltrimi i pabesë, duke heshtur apo duke u marrë me disa problematika brenda llojit (sikurse është akuzimi i të tjerëve me devijim).
Gylenizmi, operon me rrjete edukimi, shkolla, institucione ndërkulturore, media dhe influencë sociale shpesh me veprime okulte që nuk duken, me strategji infiltrimi të institucioneve shtetërore dhe fetare. Ai shfrytëzon ide “neutraliteti” publik , ndërkohë që për shembull, në media, mediat e tij, bankat dhe sistemet arsimore luajnë rolin e rrjetit të ndikimit. Në rastin shqiptar, gylenistët hyjnë në institucionet fetare, përdorin aleanca personale me hoxhallarë që shohin më me interes bashkëpunimin sesa rivalitetin dhe relativizojnë koncpetin e “devijimit” të të tjerëve për të zbutur reagimet kritike.
Në shoqëritë ku variacione të tilla pseudo selefitët u implantuan fuqishëm, është vërejtur se kohezioni lokal, marrëdhëniet ndërgrupore dhe toleranca ndaj traditave lokale u cënuan. Traditat , praktika lokale fetare dhe autoritetet e vjetra shpesh diskreditohen si “të devijuara”. Ky është pikërisht momenti kur lind gylenizmi në hapësira institucionale ose -izma të tjera duke qenë se largimi nga llogjika e thjeshtë, ndërgjegja e pastër dhe kohezioni grupor zmadhohet rrjedhimisht dobësohet sensi i përkatësisë identitare dhe kështu nga akuzat për devijim kalohet tek pushtimi i institucioneve, hapësirave sociale nga neveritë akaidiore dhe mbarështimet devijante. Ndaj edhe si përfundim përvetësohet pushteti përmes kontrollit të institucioneve fetare, në dëm të unitetit të umetit.
Në këtë logjikë, metastazat e gylenizmit hodhën rrënjë edhe në Shqipëri. Për më shumë se 20 vite, ata u infiltruan në KMSH përmes metodave të pabesa dhe korrupsionit, duke siguruar lojalitetin e një pjese të hoxhallarëve që e shihnin aleancën me ta më të frytshme sesa bashkëpunimin me vëllezërit e tyre të afërt. Në emër të thirrjes dhe islamit, u përdor pikërisht qasje ekskluziviste, duke konsideruar një pjesë të muslimanëve si “të devijuar” dhe duke justifikuar kështu hapësirën për pushtim institucional.
Pasojat ishin të dukshme, dobësim i sensin të përkatësisë grupore, rrënim i panislamizmit, dhe përçarja e parevokueshme e umetit në kampe të ndara. Kështu "fuqi të huaja" sikurse është edhe gylenizmi vazhdojnë të hedhin rrënjë të forta institucionale në dëm të kauzës/krenarisë islame, "Në të vërtetë, krenaria i takon Allahut, të Dërguarit të Tij dhe e besimtarëve, por hipokritët nuk e dinë" Munafikune.
*Referencë: Madawi al-Rasheed, A History of Saudi Arabia (2010), f. 37–42, shpjegon sesi fetvat u përdorën për të legjitimuar koalicionin politik.