“Sarajevo Safari”: A u vra vogëlushja Irina Çishiç për qejf? Hetimet që trondisin Europën
Gjatë rrethimit të Sarajevës, një nga episodet më të errëta të luftës së Bosnjës po rikthehet sot me forcë në opinionin publik nën emrin tronditës “Sarajevo Safari”. Dokumente, dëshmi dhe hetime të reja zbulojnë një panoramë që sfidon çdo imagjinatë njerëzore: pretendimin se të huaj të pasur, të ardhur nga Italia, SHBA, Kanada apo Rusia, paguanin për të qëlluar mbi civilë të pafajshëm si të ishte një lojë makabre gjuetie. Në këtë realitet të zymtë përfshihet edhe drama e një familjeje që prej më shumë se tridhjetë vitesh kërkon drejtësi: vrasja e foshnjës njëvjeçare Irina Čišić.
Irina festoi ditëlindjen e parë më 8 tetor 1993. Vetëm katër ditë më vonë, ndërsa ecte përkrah nënës së saj në lagjen Ciglane të Sarajevës, një plumb snajperi ia ndërpreu jetën në mënyrë të menjëhershme. Ajo që e ka bërë këtë rast edhe më të dhimbshëm është pyetja që babai i saj, Samir Čišić, e përsërit pa reshtur prej tri dekadash: pse dikush do të qëllonte një fëmijë të vogël, vetëm 50–60 centimetra mbi tokë, kur pranë saj ishte një i rritur, objektiv shumë më i dukshëm dhe më i madh? A ishte kjo thjesht një tragjedi e verbër lufte, apo një vrasje e qëllimshme për argëtimin e dikujt që pagoi për të vrarë?
Këto dyshime u thelluan edhe më shumë pas dokumentarit “Sarajevo Safari” të regjisorit slloven Miran Zupanič, i cili solli dëshminë e një ish-ushtari serb që pretendonte se forcat serbe u ofronin “turistëve” të huaj mundësinë për të qëlluar mbi banorët e qytetit të rrethuar. Madje, sipas disa dëshmive, ekzistonte një listë çmimesh, ku vrasja e një fëmije kushtonte më shumë se e një të rrituri, një detaj që e shndërron këtë histori nga mizori lufte në monstruozitet njerëzor.
Hetimet për këtë fenomen janë hapur në Bosnje dhe Itali. Në Sarajevë, Prokuroria ka hapur dosjen “Safari”, por pa rezultate të prekshme për publikun. Ndërkohë, në Milano, një raport 17-faqësh i gazetarit Ezio Gavazzeni dhe ish-gjykatësit Guido Salvini, i depozituar pranë prokurorisë, përshkruan me hollësi itinerarin e asaj që dyshohet të ketë qenë “paketa e udhëtimit” të snajperëve turistë: fluturime drejt Beogradit, transportim me helikopter në pozicione të privilegjuara dhe pagesa të majme për objektiva të veçantë, përfshirë fëmijë. Prokurori Alessandro Gobbi ka nisur hetime për vrasje me dashje, të rënduar nga mizoria dhe motive të ulëta, duke e ngritur rastin në një nga çështjet penale më të rënda që ka prekur ndonjëherë gjyqësorin italian.
Një pjesë e ekspertëve të luftës argumentojnë se snajperizmi ishte pjesë e strategjisë së terrorit të ushtrisë serbe gjatë rrethimit të Sarajevës, me objektiv nënshtrimin psikologjik të popullsisë. Por kur përballë dalin dëshmi që flasin për pasion, argëtim, pagesa dhe gjueti njerëzish, kufiri midis mizorisë së luftës dhe krimit të pastër ndaj njerëzimit bëhet pothuaj i padukshëm. Pikërisht në këtë hapësirë të errët qëndron edhe tragjedia e Irinës: një fëmijë që mund të ketë qenë objektivi i dikujt që nuk e pa as si njeri, as si viktimë të luftës, por si pjesë të një loje të sëmurë.
Sot, pas tre dekadash, pyetja është ende e hapur dhe e rëndë: a e vrau Irinën hija e luftës, apo dikush që deshi të argëtohej? Për familjen e saj, për qytetin që e humbi, dhe për ndërgjegjen e njerëzimit, kjo pyetje nuk është thjesht kërkim i së vërtetës — është thirrja për drejtësi që ende nuk ka ardhur.